Giải nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tội phạm qua mạng xã hội

 Thời gian qua, Công an tỉnh Thanh Hoá giữ vai trò nòng cốt, chủ động phối hợp chặt chẽ với các cấp, các ngành trong công tác tuyên truyền, đấu tranh, triệt phá nhiều đường dây, ổ nhóm tội phạm, đặc biệt là tội phạm sử dụng công nghệ cao xuất phát từ không gian mạng.

Công an tỉnh Thanh Hoá tạm giữ một thành viên của đoàn thiện nguyện Đắk Lắk để làm rõ hành vi chiếm đoạt tiền kêu gọi từ thiện,
kêu gọi từ thiện trên mạng Facebook

 

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn coi bảo vệ an ninh, trật tự là điều kiện tiên quyết để bảo đảm cuộc sống bình yên và hạnh phúc của Nhân dân, là nền tảng để giữ vững ổn định chính trị - xã hội và phát triển đất nước. Người khẳng định: “Giữ gìn trật tự, trị an tốt thì dân mới an cư lạc nghiệp. Muốn giữ gìn trật tự, an ninh tốt, phải dựa vào nhân dân để ngăn ngừa bọn làm trái phép”(Trích lời huấn thị của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại buổi nói chuyện với cán bộ và đại biểu nhân dân các dân tộc tỉnh Lào Cai, ngày 24/8/1958). Lời dạy của Người cho thấy, bảo vệ an ninh không chỉ là nhiệm vụ riêng của các lực lượng chuyên trách, mà là sự nghiệp của toàn dân, trong đó Nhân dân vừa là mục tiêu phục vụ, vừa là chủ thể, là nền tảng và chỗ dựa vững chắc để xây dựng thế trận an ninh nhân dân, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội một cách bền vững.

Thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh, sự nghiệp bảo vệ an ninh, trật tự dưới sự lãnh đạo của Đảng ta luôn hướng tới mục tiêu cao nhất là giữ vững môi trường xã hội ổn định, bình yên, tạo điều kiện cho Nhân dân “an cư lạc nghiệp”, đất nước phát triển bền vững. Trong bối cảnh hiện nay, khi không gian mạng và mạng xã hội trở thành môi trường xã hội đặc thù, việc phòng, chống tội phạm qua mạng xã hội càng đòi hỏi phải phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, trong đó Nhân dân thực sự là “tai mắt”, là lực lượng quan trọng phối hợp với các cơ quan chức năng, nòng cốt là Công an nhân dân, chủ động phòng ngừa, phát hiện và đấu tranh với các hành vi vi phạm pháp luật, góp phần giữ vững trật tự, an toàn xã hội cả trong đời sống thực và trên không gian mạng.

Có thể nhận thấy rằng, trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, các mạng xã hội như Facebook, Zalo, TikTok, Instagram, YouTube… mang lại nhiều lợi ích thiết thực, góp phần rút ngắn khoảng cách không gian và thời gian, giúp người dân giao tiếp, chia sẻ và tiếp cận thông tin nhanh chóng. Đây cũng là kênh quan trọng trong tuyên truyền chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, hỗ trợ học tập, nâng cao tri thức, phát triển kinh tế số và thương mại điện tử. Đồng thời, mạng xã hội tạo điều kiện để người dân tham gia phản ánh, bày tỏ ý kiến, tăng cường kết nối cộng đồng và phát huy tinh thần tương trợ trong xã hội.

Theo Báo cáo Digital Việt Nam năm 2024, Việt Nam hiện có khoảng 203 triệu tài khoản mạng xã hội đang hoạt động, con số này cao gấp hơn hai lần tổng dân số gần 100 triệu người, phản ánh thực tế mỗi người thường sử dụng nhiều tài khoản trên các nền tảng khác nhau. Trong đó, Zalo dẫn đầu với khoảng 76,5 triệu người dùng, trở thành kênh giao tiếp phổ biến không chỉ trong đời sống cá nhân mà còn trong hoạt động của nhiều cơ quan, tổ chức nhà nước; Facebook có khoảng 72 triệu người dùng, tiếp tục giữ vai trò là mạng xã hội có sức ảnh hưởng lớn trong lĩnh vực truyền thông và chia sẻ thông tin; TikTok ghi nhận khoảng 67 triệu người dùng, phát triển nhanh chóng nhờ hình thức video ngắn hấp dẫn, có sức lan tỏa mạnh; YouTube với khoảng 63 triệu người dùng vẫn là nền tảng video hàng đầu, nơi người dân vừa tiếp nhận thông tin, vừa phục vụ nhu cầu giải trí.

Tuy nhiên, quy mô người dùng lớn cùng mức độ thâm nhập sâu rộng của mạng xã hội đã và đang tạo ra môi trường thuận lợi để các loại tội phạm mạng lợi dụng hoạt động; trở thành “mảnh đất màu mỡ” cho nhiều loại tội phạm công nghệ cao hoạt động. Thực tế cho thấy, nhiều vụ lừa đảo trực tuyến gây hậu quả nghiêm trọng đều bắt nguồn từ mạng xã hội, như: lừa đảo chiếm đoạt tài sản, mua bán người, phát tán tin giả, xâm hại trẻ em, lừa đảo tình cảm, cho vay lãi nặng trá hình…

Hiện nay đang nổi lên là các hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản thông qua việc giả danh cơ quan chức năng như công an, ngân hàng, bưu điện để gọi điện hoặc video call qua Zalo, Messenger; tạo lập các tài khoản “hot girl”, “soái ca” nhằm làm quen, tạo niềm tin rồi dụ dỗ chuyển tiền dưới danh nghĩa đầu tư, tặng quà hay giúp đỡ gia đình; lập các hội nhóm “kiếm tiền online”, “đầu tư coin, chứng khoán, đa cấp” với cam kết lợi nhuận cao bất thường; hoặc đăng tải các thông tin tuyển dụng việc nhẹ, lương cao nhưng yêu cầu người tham gia phải nộp phí trước.

Bên cạnh đó, tình trạng cho vay lãi nặng trá hình dưới hình thức các ứng dụng vay online, còn gọi là “tín dụng đen 4.0”, ngày càng tinh vi với những lời quảng cáo hấp dẫn như “vay nhanh trong 5 phút, chỉ cần căn cước công dân”, song sau khi giải ngân lại sử dụng các biện pháp khủng bố tinh thần người vay và người thân bằng hình ảnh cắt ghép nhạy cảm. Nguy hiểm hơn, một số đối tượng còn lợi dụng các nhóm kín, livestream để dụ dỗ trẻ em, thiếu nữ nhẹ dạ, giả danh công ty giải trí, người mẫu, MC nhí nhằm thực hiện hành vi mua bán người, xâm hại trẻ em.

Sự phát triển nhanh chóng của các công nghệ mới, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ Deepfake, đã tạo điều kiện để các đối tượng phạm tội dễ dàng tạo ra hình ảnh, video và giọng nói giả mạo với mức độ chân thực ngày càng cao, khiến các thủ đoạn lừa đảo trở nên tinh vi, khó nhận biết hơn.

Trong khi đó, một bộ phận không nhỏ người dân chưa được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng về an toàn thông tin và phòng, chống tội phạm trên không gian mạng; chưa biết cách bảo vệ dữ liệu cá nhân và chưa nhận thức đầy đủ những rủi ro, hậu quả có thể xảy ra khi thông tin cá nhân bị lộ, lọt. Chính sự thiếu hụt về nhận thức và kỹ năng này đã khiến nhiều người dễ dàng bị cuốn hút bởi những lời mời chào “hấp dẫn”, đánh trúng tâm lý nhẹ dạ, cả tin. Thực tiễn cho thấy, hầu hết các vụ lừa đảo trên mạng xã hội đều có điểm chung là các đối tượng đã lợi dụng lòng tin và sự thiếu cảnh giác của người dân để thực hiện hành vi phạm tội, qua đó gây ra những hệ lụy nghiêm trọng đối với cá nhân, gia đình và xã hội.

Thời gian qua, tỉnh Thanh Hoá đã tổ chức thực hiện nhiều chiến dịch truyền thông chính thống trên các nền tảng mạng xã hội và hệ thống báo chí, tập trung cảnh báo thủ đoạn, phương thức hoạt động của tội phạm công nghệ cao, qua đó góp phần hình thành ý thức tự phòng ngừa trong cộng đồng. Đặc biệt, lực lượng Công an nhân dân giữ vai trò nòng cốt, chủ động phối hợp chặt chẽ với các cấp, các ngành trong công tác tuyên truyền, đấu tranh, triệt phá nhiều đường dây, ổ nhóm tội phạm, đặc biệt là tội phạm sử dụng công nghệ cao xuất phát từ không gian mạng.

Theo báo cáo 9 tháng đầu năm 2025 của Công an tỉnh Thanh Hóa, số vụ phạm tội về trật tự xã hội trên địa bàn tỉnh đã giảm 36,6%, số đối tượng phạm tội giảm 29% so với cùng kỳ năm 2024; tỷ lệ điều tra, khám phá án đạt 82,9%, trong đó các vụ án liên quan đến tội phạm sử dụng công nghệ cao đạt tỷ lệ khám phá gần 80%. Có thể nhận thấy việc phòng, chống tội phạm qua mạng xã hội tội phạm trên không gian mạng là cuộc đấu tranh “không tiếng súng” nhưng hết sức phức tạp, đòi hỏi sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, trong đó lực lượng Công an nhân dân giữ vai trò nòng cốt, đồng thời mỗi người dân, cán bộ, đảng viên phải nâng cao cảnh giác, trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết để sử dụng mạng xã hội an toàn.

Để nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tội phạm qua mạng xã hội, lực lượng Công an Thanh Hóa cần phát huy vai trò nòng cốt, đồng thời triển khai đồng bộ, toàn diện nhiều giải pháp trọng tâm. Cụ thể như sau:

Thứ nhất, nâng cao nhận thức của cộng đồng và người dân về phòng, chống tội phạm trên mạng xã hội. Theo đó, cần đẩy mạnh tuyên truyền đa kênh, ứng dụng công nghệ (AI) để xây dựng nội dung phù hợp, dễ tiếp cận; tập trung phổ biến các thủ đoạn lừa đảo phổ biến trên không gian mạng như qua email, tin nhắn, mạng xã hội, trang web giả mạo. Đồng thời, hướng dẫn kỹ năng tự bảo vệ, khuyến cáo người dân không chia sẻ thông tin cá nhân, không truy cập đường link lạ, thận trọng trước các yêu cầu cung cấp thông tin, mật khẩu hoặc chuyển tiền từ nguồn không rõ ràng. Bên cạnh đó, tổ chức các chiến dịch truyền thông trên báo chí, mạng xã hội và trong cộng đồng; phát huy vai trò của các tổ công nghệ số cộng đồng; nâng cao trách nhiệm của các nền tảng mạng xã hội và khuyến khích người dân chủ động liên hệ lực lượng Công an khi phát hiện dấu hiệu nghi vấn, góp phần xây dựng môi trường mạng an toàn, lành mạnh.

Thứ hai, đào tạo và nâng cao trình độ cho lực lượng Công an về công nghệ thông tin và phòng chống tội phạm qua mạng xã hội. Theo đó, cán bộ, chiến sĩ Công an cần được trang bị kiến thức, kỹ năng để làm chủ công nghệ, vận dụng tư duy đổi mới, sáng tạo và tích cực tham gia thực hiện các nhiệm vụ chuyển đổi số. Trên cơ sở đó, lực lượng Công an cần xây dựng lộ trình đào tạo chuyển đổi số gắn với từng vị trí công tác; hình thành đội ngũ nòng cốt, “hạt nhân số” tại mỗi đơn vị; đồng thời quan tâm đầu tư cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ, xây dựng và khai thác hiệu quả các cơ sở dữ liệu số, đáp ứng yêu cầu phòng, chống tội phạm trên không gian mạng trong tình hình mới.

Thứ ba, đẩy mạnh công tác kiểm tra, xử lý các hành vi vi phạm pháp luật qua mạng xã hội và khuyến khích người dân tố giác tội phạm. Cần kết hợp rà soát, tăng cường kiểm tra, xử lý quyết liệt hành vi vi phạm, đồng thời đẩy mạnh ứng dụng công nghệ (như VNeID) để tạo kênh tố giác an toàn, bí mật; áp dụng các biện pháp nghiệp vụ để truy vết, xử lý tội phạm có tổ chức, tội phạm xuyên quốc gia; nâng cao chất lượng điều tra cơ bản, lập hồ sơ đối tượng vi phạm; xây dựng mô hình liên ngành và cộng đồng tham gia giám sát, tố giác tội phạm; thành lập các trung tâm an ninh mạng địa phương, khuyến khích người dân sử dụng ứng dụng báo cáo lừa đảo (NTrust hoặc hotline 1800-1060), đồng thời phối hợp với ngân hàng để cảnh báo giao dịch đáng ngờ và làm sạch dữ liệu thuê bao di động, tài khoản ngân hàng nhằm cắt đứt dòng tiền của tội phạm. Đặc biệt, cần chú trọng bảo vệ trẻ em và nhóm dễ bị tổn thương trên mạng xã hội. Thông qua việc triển khai Chiến lược quốc gia bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng giai đoạn 2021-2025, cần phối hợp với các nền tảng để phát hiện và xử lý kịp thời hành vi dụ dỗ, xâm hại trẻ em qua nhóm kín, livestream; đồng thời, tăng cường giáo dục kỹ năng số cho phụ huynh và học sinh, kết hợp tuyên truyền tại trường học để trẻ em không kết bạn lạ, không chia sẻ hình ảnh riêng tư.

Thứ tư, tăng cường sử dụng công nghệ hiện đại như AI để phát hiện và ngăn chặn kịp thời các loại tội phạm qua mạng xã hội. Đây là xu hướng tất yếu, tập trung vào xây dựng hệ thống cảnh báo sớm thông minh (SOC) dùng AI & Big Data, giám sát liên thông trên toàn quốc, phát triển nhân lực chuyên môn cao và xây dựng khung pháp lý, hợp tác quốc tế, với mục tiêu chuyển từ bị động sang quản trị chủ động, bảo vệ không gian số hiệu quả hơn. AI có thể tự động nhận diện các mẫu lừa đảo, tin nhắn, cuộc gọi nghi vấn, nội dung độc hại và phân tích hành vi người dùng để cảnh báo sớm cho lực lượng chức năng và người dân. Đồng thời, xây dựng mạng lưới giám sát thống nhất, kết nối giữa Công an, Viện kiểm sát, Tòa án, Hải quan, Ngân hàng, giúp cảnh báo và ứng phó nhanh với các sự cố, tội phạm trên không gian mạng toàn quốc.

Thứ năm, tăng cường hợp tác quốc tế trong phòng, chống tội phạm qua mạng xã hội, nhất là tội phạm xuyên quốc gia. Trong bối cảnh không gian số trở thành “mặt trận mới”, với sự gia tăng của các loại tội phạm có tổ chức, hoạt động tinh vi và mang tính xuyên biên giới, không một quốc gia nào có thể đơn độc ứng phó hiệu quả. Do đó, việc đẩy mạnh hợp tác quốc tế là yêu cầu tất yếu, tập trung vào trao đổi, chia sẻ và xác minh thông tin; phối hợp thu thập tài liệu, chứng cứ; điều tra, truy bắt và chuyển giao đối tượng phạm tội; đồng thời hỗ trợ truy vết, thu hồi tài sản bị chiếm đoạt, góp phần nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm trên không gian mạng. Thông qua hợp tác quốc tế để các cơ quan chức năng nắm tình hình, điều tra, xử lý nghiêm các vụ việc lừa đảo có tính chất điển hình, xuyên quốc gia, công nghệ cao.  Ngoài ra, tăng cường phối hợp với các nền tảng mạng xã hội và doanh nghiệp công nghệ trong nước cũng như quốc tế.

Phòng, chống tội phạm qua mạng xã hội là nhiệm vụ lâu dài, phức tạp, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị và toàn dân. Chỉ khi lực lượng Công an phát huy tốt vai trò nòng cốt, làm chủ công nghệ, đồng thời mỗi người dân nâng cao nhận thức, kỹ năng và tinh thần cảnh giác, mới có thể xây dựng môi trường mạng an toàn, lành mạnh, góp phần giữ vững trật tự, an toàn xã hội trong tình hình mới.

 

Học viên: Nguyễn Bá Ngọc

Lớp: TCLLCT A3.K52A

Đơn vị công tác: Công an tỉnh Thanh Hóa

 

------------------------

Tài liệu tham khảo

Báo cáo 9 tháng đầu năm 2025 của Công an tỉnh Thanh Hoá